10 juli 2011

Kloosters in Fruška Gora

Toegangspoort Krušedol
Servisch-orthodoxe kloosters zijn voor Servië van groot belang. Niet alleen als symbool van een levende Servisch-orthodoxe kerk, maar ook als cultuurmonument. Als zodanig zijn ze van belang voor de historische wetenschappen, voor de economie (als toeristische trekpleisters) en voor de politiek (als ‘Servisch’ erfgoed). De Servisch-orthodoxe kloosters liggen verspreid over het gehele land (en daarbuiten): van Vojvodina in het noorden tot en met Kosovo in het zuiden. In de geestelijke en politieke geschiedenis van Servië speelden ze een belangrijke rol. De meeste dateren oorspronkelijk uit de middeleeuwen en hebben meer dan eens ernstig te leiden gehad van agressie en humanitaire interventie. Te beginnen met de Ottomaanse veroveraars (met grote migraties als gevolg). Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben Duitse Nazi’s en de Kroatische Ustaša veel kloosters vernield en geplunderd (waaronder hele bibliotheken). In 1999 heeft de NAVO met haar bombardementen diverse kloosters beschadigd, onder andere in Fruška Gora. En nog recenter, in 2004, zijn in Kosovo zeker dertig Servisch-orthodoxe kerken en kloosters vernietigd door de Albanezen.

Krušedol iconostasis
In Kosovo bevinden zich de oudste Servisch-orthodoxe kloosters. Het klooster van Gračanica is één van de belangrijkste Servische heiligdommen in Kosovo. Het staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Volgens Servië en veel andere landen is Kosovo een autonome Servische provincie. Maar in werkelijkheid is Kosovo nu een zelfstandig en onafhankelijk land, ook al is het maar door 76 van de 192 leden van de Verenigde Naties als zodanig erkend (waaronder de EU-landen). De afgelopen weken heeft bij UNESCO in Parijs een diplomatiek gevecht plaatsgehad met als inzet deze kloosters in Kosovo: zijn ze Servisch erfgoed of Kosovaars erfgoed? Vooralsnog heeft Servië deze strijd gewonnen.

In Vojvodina bevinden de meeste Servisch-orthodoxe kloosters zich in de Fruška Gora. Van de vijfendertig kloosters die er eens waren zijn er nog vijftien over, verspreid over een gebied van ongeveer vijftig bij tien kilometer, prachtig verscholen tussen heuvels en bossen, vlak bij een waterbron. Fruška Gora is dan ook een nationaal park. Het ligt ten zuiden van de Donau, nabij Novi Sad, en is erg in trek bij wandelaars, hardlopers, fietsers, rustzoekers en toeristen; zie hier.

Religieuze kunstschatten in Grgeteg
Alle kloosters in de Fruška Gora, met de bijbehorende landerijen, zijn eigendom van de Servisch-orthodoxe kerk. De meeste kloosters bestaan uit een kerk met daarom heen de gebouwen met de woonvertrekken van de kloosterlingen (vrouwen óf mannen). Op één na worden de kloosters in de Fruška Gora nog gebruikt voor religieuze doeleinden. De aantrekkingskracht van deze kloosters is voor de religieuze toerist ook gelegen in het feit dat in haar kerken relieken van heiligen worden bewaard.

Onderhoud van de tuin bij Grgeteg



Het Provinciaal Instituut voor de Bescherming van Culturele Monumenten, na de Tweede Wereldoorlog opgericht in Novi Sad en initiator van restauraties, heeft in 2004 geïnventariseerd hoe de kloosters in Fruška Gora – erfgoed van buitengewoon nationaal belang – er voorstaan. Daarbij is niet alleen gekeken naar de bouwkundige staat en naar de staat van de kunstwerken (muurschilderingen, iconostasen en losse religieuze voorwerpen), maar ook naar het aantal kloosterlingen en of deze vrouwen en mannen, gering in aantal, in staat zijn de gebouwen en de bijbehorende tuinen, landerijen en bossen zelfstandig te beheren. De uitkomst was zorgwekkend.

Iconostasis en kerkinterieur Novo Hopovo
Tijdens ons bezoek aan Novi Sad hebben wij drie kloosters bezocht: Krušedol, Grgeteg en Novo Hopovo. Veel informatie had ik niet; daarom hadden we een gids en een chauffeur ingehuurd. We hadden oude gebouwen verwacht, slecht onderhouden en niet al te schoon. Dat viel reuze mee. Van de drie kloosters is Krušedol in termen van geschiedenis en cultuur wellicht het bekendste en belangrijkste van de kloosters in de Fruška Gora. Maar het zijn de barokke fresco’s in de kerk van Novo Hopovo die mij als kunsthistoricus het meest konden boeien. Novo Hopovo is trouwens één van de kloosters die te lijden heeft gehad van de NAVO-bombardementen in 1999.

Krušedol is een groot klooster, redelijk onderhouden, met grote goed onderhouden landerijen en tuinen en met een mooi, nieuw ogend toegangsgebouw. De kloosterkerk is van binnen erg mooi: geheel versierd met oude prachtige fresco’s. Voor de Serviërs was Krušedol eeuwenlang het culturele, politieke en religieuze centrum. Het bezat van alle kloosters de meest waardevolle iconen, schilderijen, manuscripten, evangeliën, gewaden, heilige vaten en antieke meubels. De kloosterkerk van Krušedol is ook het mausoleum van prominente figuren uit de Servische geschiedenis. Hier zijn onder andere begraven de patriarchen Arsenije III Čarnojević en Arsenije IV Jovanović, leiders van de twee grote migraties (de eerste naar Szentendre aan de Donau te noorden van Boedapest), prinses Ljubica, de vrouw van prins Miloš Obrenović, en koning Milan Obrenović. Om enkele bekende namen uit de Servische geschiedenis te noemen.

Kloosterkerk Novo Hopovo
De schoonheid van de kloosters in Fruška Gora – en dan met name die van de kunstschatten en de kerkarchitectuur – inspireerden de kunsthistoricus in mij. Over de kloosters in de Fruška Gora zijn weliswaar een aantal wetenschappelijke boeken en artikelen geschreven, maar die zijn, voor zover ik weet, voor het merendeel alleen in het Servisch beschikbaar. Wellicht ligt hier voor een kunst- en cultuurhistoricus nog een uitdaging: de uitdaging om de geschiedenis en de schoonheid van de Servisch-orthodoxe kloosters in Fruška Gora voor de westerse – niet-Servisch sprekende – wereld in woord en beeld toegankelijk te maken.

4 opmerkingen:

  1. Nice pictures! Unfortunately I don't understand Dutch language...
    I'd like to share my post about these wonderful monasteries of the Fruska Gora!
    http://www.sajkaca.blogspot.com/2010/06/fruska-gora-monasteries.html

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Thank you Sajkaca for your nice comment. I've read your post about the monasteries and posted a comment.

      Verwijderen
  2. Both posts about monasteries (on Mijn Novi Sad & post from Sajkaca) are really very nice. I think that Mijn Novi Sad should get at least English summary.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. I promise: I'll post this message about the Fruska Gora monasteries also in English. Thank you for asking!

      Verwijderen